نوسانات خلقی: علل، عوامل خطر و راه های مقابله

مردم اغلب نوسانات خلقی را به عنوان یک "ترن هوایی" از احساسات، از شادی و رضایت گرفته تا عصبانیت، تحریک پذیری و حتی افسردگی توصیف می کنند.

یک فرد ممکن است چیزی مانند یک رویداد استرس زا در محل کار را تشخیص دهد که باعث تغییر در خلق و خوی او شده است. اما بروز نوسانات خلقی بدون دلیل واضح نیز غیرمعمول نیست. افراد حتی اگر یک مشکل اساسی در سلامت روان داشته باشند، ممکن است تغییراتی را در خلق و خوی خود تجربه کنند.

چه چیزی باعث نوسانات خلقی می شود؟

همه افراد گهگاهی نوسانات خلقی را تجربه می کنند، اما اگر به نظر می رسد که مکررا دچار نوسانات خلقی می شوید یا این نوسانات به قدری شدید هستند که زندگی روزمره شما، از جمله کار و روابط تان را مختل می کنند، این ممکن است نشانه یک بیماری زمینه ای باشد که نیاز به درمان دارد.

تغییرات درونی که در طول زندگی ما اتفاق می‌افتد بر خلق و خوی ما تأثیر می‌گذارد، اما این فقط آنچه در درون اتفاق می‌افتد نیست که احساس ما را تعیین می‌کند. ما به آنچه در اطرافمان اتفاق می افتد نیز پاسخ می دهیم.

تغییرات بیرونی در زندگی و محیط های ما، مانند افزایش استرس در خانه، مدرسه یا محل کار نیز می تواند بر احساسات ما تأثیر بگذارد.

بیماری و آسیب

حتی اگر اصطلاح "نوسانات خلقی" فقط به ریشه عاطفی دلالت داشته باشد، این تغییرات همچنین می تواند با بیماری های مزمن یا آسیب های حاد مانند زوال عقل، ضربه مغزی یا سکته مغزی که بر مغز تأثیر می گذارد، مرتبط باشد. سایر شرایط پزشکی، به ویژه شرایط عصبی نیز می تواند باعث نوسانات خلقی شود، شرایطی از جمله:

• دیابت
• اسکلروز چندگانه
• بیماری پارکینسون
• اختلالات خواب
• اختلالات تیروئید

مراحل رشد

کودکان نوپا و خردسال اغلب "خوش خلق" به نظر می رسند و ممکن است با یادگیری کنترل احساسات خود دچار کج خلقی شوند. در حالی که این تغییرات به طور کلی بخشی طبیعی از رشد عاطفی هستند، نوسانات خلقی در کودکان همچنین می تواند نشانه ای از یک اختلال روانی زمینه ای، ناتوانی یادگیری یا حتی یک بیماری جسمی باشد.

به عنوان مثال، کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD) ممکن است نوسانات خلقی را تجربه کنند که می تواند در مدرسه و دوستی ها اختلال ایجاد کند.

همانطور که بچه ها بزرگتر می شوند، نوسانات خلقی همچنان بخشی طبیعی از رشد آنها است. زمانی که آنها وارد سنین پیش از نوجوانی می شوند، نوسانات خلق و خوی آن ها عمدتاً ناشی از تغییرات هورمونی است. این تغییرات خلقی در دوران نوجوانی به اوج خود می رسد و به تدریج تا بزرگسالی تثبیت می شود.

آلرژی ها

اگر آلرژی فصلی دارید، ممکن است متوجه شوید که خلق و خوی شما تحت تأثیر زمانی از سال است که علائم آلرژی در شما نمایان می شود. عطسه مداوم، سوزش و آبریزش بینی و چشم ها و خارش نیز به خصوص اگر آلرژی شما با خواب تداخل داشته باشد، می تواند منجر به خستگی شود،.

به همین ترتیب، احساس ناخوشی (به‌ویژه اگر آلرژی‌های شما علائم دیگری مانند سردرد یا گلودرد را ایجاد کند) می‌تواند باعث تحریک‌پذیری شما شده یا تمرکز را برایتان دشوار کند.

داروها

شروع یا قطع یک داروی تجویزی می تواند بر خلق و خوی فرد تأثیر بگذارد. در حالی که انتظار می‌رود داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی و تثبیت‌کننده‌های خلق و خو بر خلقیات فرد تأثیر بگذارند، داروهایی که به دلایل دیگر تجویز می‌شوند نیز ممکن است به عنوان یک عارضه جانبی باعث نوسانات خلقی شوند.

با اینکه تغییرات خلقی می تواند نشانه ای از افسردگی یا یکی دیگر از بیماری های سلامت روان باشد، برخی از داروهایی که برای درمان این اختلالات استفاده می شوند نیز می توانند باعث تغییر در خلق و خو شوند. گاهی اوقات، این نوسانات خلقی نشان می دهد که دارو انتخاب مناسبی برای درمان نیست، یا اینکه تشخیصی که داده شده، ممکن است درست نباشد.

به عنوان مثال، فردی که مبتلا به اختلال دوقطبی است ممکن است به اشتباه مبتلا به افسردگی تشخیص داده شده و طبق این تشخیص اشتباه، برای او دارو تجویز شود. برخی از داروهای ضد افسردگی ممکن است باعث ایجاد یک دوره شیدایی در فرد مبتلا به اختلال دوقطبی شود. به همین ترتیب، افرادی که استروئیدهای آنابولیک مصرف می کنند، می توانند تغییرات خلقی شدید، از جمله عصبانیت را تجربه کنند.

همچنین بخوانید: چرا من اینقدر عصبانی و خشمگین هستم؟

هورمون ها

سایر علل احتمالی نوسانات خلقی ممکن است ناشی از تغییرات در سطوح هورمونی، به ویژه استروژن باشد. نوسانات هورمونی طبیعی است و مانند تغییرات دوره ای چرخه قاعدگی، بر خلق و خو تأثیر می گذارد.

به همین دلیل، نوسانات خلقی در پاسخ به علل دیگر تغییر سطح هورمون ها، مانند بارداری و یائسگی نیز رایج است.

با این حال، در این زمان‌ها خطر ابتلا به افسردگی در افراد نیز افزایش می‌یابد، بنابراین نوسانات خلقی می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات سلامت روان نیز باشد.

اشکال خاصی از کنترل بارداری هورمونی، مانند استفاده از قرص جلوگیری از بارداری، ممکن است به کاهش نوسانات خلقی مرتبط با چرخه قاعدگی کمک کند. البته در مواردی هم اظهار شده است که تغییرات خلق و خوی می تواند از عوارض جانبی این داروها باشد. با این حال، از آنجایی که مطالعات دیگر ارتباطی بین داروهای ضد بارداری خوراکی و تغییرات خلقی پیدا نکردند، تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.

افسردگی

نوسانات خلقی در افسردگی (به خصوص اگر درمان نشده باشد) هم شایع است. خلق و خوی یک فرد ممکن است از تحریک پذیری تا غم و اندوه شدید و طغیان خشم در نوسان باشد. افرادی که افسرده هستند ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشند، مانند:

• احساس غم، ناامیدی و بی ارزشی
• عدم لذت بردن از فعالیت های مورد علاقه
• داشتن مشکل در خواب یا خواب زیاد
• خوردن بیش از حد معمول غذا یا نخوردن به اندازه کافی
• احساس بی حالی، خستگي و کوفتگی
• داشتن مشکل در تمرکز و یا تصمیم گیری
• تجربه افکار مرگ یا خودکشی

سیکلوتیمیا وضعیتی شبیه به افسردگی است که با دوره های خلق و خوی ضعیف که با هیپومانیا یا دوره های شیدایی خفیف متناوب است، مشخص می شود. گاهی اوقات، این وضعیت به عنوان یک نوع "خفیف" از اختلال دوقطبی در نظر گرفته می شود.

اختلال دوقطبی

نوسانات خلقی یکی از علائم بارز اختلال دوقطبی است. دو نوع اصلی اختلال دوقطبی وجود دارد: دوقطبی I و دو قطبی II. هر دو با دوره های شیدایی یا هیپومانیا مشخص می شوند که با افسردگی متناوب هستند. برخی از افراد هر دو مجموعه علائم را به طور همزمان تجربه می کنند که به عنوان دوره های مختلط شناخته می شود.

نوسانات خلقی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است شامل برخی یا همه علائم یک دوره افسردگی یا شیدایی (مانیا)-نیمه شیدایی (هیپومانیا) باشد. فردی که یک دوره شیدایی را تجربه می کند ممکن است:

• زیاد یا خیلی سریع صحبت کند
• انرژی اضافی داشته باشد
• درگیر رفتارهای پرخطر شود
• عصبی یا تحریک پذیر به نظر برسد
• احساس کند کمتر از حد معمول می خوابد و احساس خستگی نمی کند
• بیشتر از حد معمول فعال یا هدف گرا باشد

در طول دوره افسردگی، فرد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است:

• احساس بی ارزشی یا ناامیدی کند
• از انجام کارهایی که قبلاً از آنها لذت می برد دست بردارد
• غمگین به نظر بیاید، اغلب گریان باشد یا گریه کند
• اصلا انرژی نداشته باشد و احساس خستگی مفرط کند
• احساس کند نمی تواند تمرکز داشته باشد
• بیشتر از حد معمول بخوابد یا نتواند به خواب برود یا در خواب بماند
• بیشتر یا کمتر از حد معمول غذا بخورد (کاهش یا افزایش وزن داشته باشد)
• به مرگ یا لحظه مردن فکر کند و برای خودکشی برنامه ریزی و تلاش کند

مدت زمانی که طول می کشد تا دوره های خلقی یک فرد به انتها رسیده و به دوره بعدی تغییر کند، می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. افرادی که علائم «چرخه و تناوب سریع» دارند ممکن است روزانه یا هفتگی تغییراتی را تجربه کنند، در حالی که دیگران ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها در یک نوع از دوره خلقی بمانند.

داروهای مورد استفاده برای درمان اختلال دوقطبی می تواند به مدیریت این تغییرات شدید کمک کند. لازم ذکر است که محققان در پیش‌بینی تغییرات خلقی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی پیشرفت های خوبی داشته اند که می تواند به پزشکان در تشخیص و درمان این بیماری کمک کند.

اختلال شخصیت مرزی

اختلال شخصیت مرزی (BPD) یکی دیگر از اختلالات سلامت روان است که می تواند باعث نوسانات خلقی مداوم شود. این تغییرات خلقی معمولاً شدید و متغیر هستند و می توانند از چند ساعت تا چند روز طول بکشند. سایر علائم اختلال شخصیت مرزی عبارتند از:

• رفتارهای تکانشی و پرخطر مانند رابطه جنسی محافظت نشده، رانندگی بی احتیاط و مصرف مواد
• واکنش های شدید، مانند خشم یا پانیک به ترک شدن (واقعی یا خیالی)
• احساس پوچی یا بی قراری
• خودآزاری، تهدید یا اقدام به خودکشی
• روابط عاطفی شدید با دیگران
• مشکلات خشم مانند از کوره در رفتن، عصبانیت بی مورد و ناتوانی در کنترل خلق و خو
• علائم اختلالات تجزیه ای مانند از دست درآمدن زمان یا احساس جدایی از واقعیت یا خویشتن

عوامل خطری که می تواند منجر به نوسانات خلقی شود

وقتی صحبت از عوامل خطر نوسانات خلقی به میان می آید، مشخص می شود که تعداد زیادی از عوامل می توانند در آن نقش داشته باشند. با این حال، رژیم غذایی، خواب و سوءمصرف مواد، مهمترین عواملی که در تغییرات خلق و خو نقش دارند. در اینجا نگاهی دقیق تر به چگونگی افزایش احتمال نوسانات خلقی توسط این عوامل خطر می اندازیم.

رژیم غذایی

فردی که از یک رژیم غذایی ناقص استفاده می کند یا به اندازه کافی غذا نمی خورد، ممکن است در پاسخ به نوسانات سطح قند خون و سوءتغذیه، نوسانات خلقی را تجربه کند.

به عنوان مثال، اگر متوجه شدید که همکار بداخلاق شما بعد از صرف صبحانه و یک فنجان قهوه خوش اخلاق تر می شود، حال بد صبحگاهی او ممکن است ناشی از ترک کافئین یا قند خون پایین با نام هیپوگلیسمی باشد.

اختلالات گوارشی مانند بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده (IBD) که بر توانایی بدن در جذب مواد مغذی تأثیر می گذارد نیز با تغییرات خلقی مرتبط است. همچنین، این شرایط با مشکلات خاص سلامت روان مانند افسردگی نیز مرتبط است.

خواب

خلق و خوی افراد همچنین می تواند به شدت تحت تأثیر میزان و کیفیت خواب آنها باشد. فردی که دچار کمبود خواب است، به خصوص زمانی که این وضعیت مزمن باشد، ممکن است نوسانات شدید خلق و خو و همچنین سایر علائم روانپزشکی را تجربه کند.

شاید همکار شما خیلی آدم سحرخیزی نباشد، اما خلق و خوی او به طور طبیعی با بیدار شدن از خواب بالا می رود و احساس آمادگی بیشتری برای روز پیش رو پیدا می کند. و دلیل آن ریتم شبانه روزی بدن منظم این فرد است. ریتم شبانه روزی بدن که تاثیرگذاری آن بر زمان خواب شناخته شده است نیز، خلق و خوی ما را در طول روز تا حد مشخصی هدایت می کند.

سوء مصرف مواد

افرادی که با سو مصرف مواد سر و کار دارند نیز (به خصوص زمانی که قادر به دریافت یا استفاده از یک ماده نباشند) ممکن است بیشتر در معرض تغییرات شدید خلق و خو باشند،. همچنین ممکن است آنها در هنگام تلاش برای ترک یک دارو یا مواد و تجربه ترک، نوسانات خلقی را تجربه کنند.

داروهایی که باعث تغییرات خلقی می شوند، در صورت استفاده نادرست می توانند اثرات شدیدی داشته باشند. به عنوان مثال، فردی مانند یک ورزشکار، ممکن است با سوء مصرف داروهای استروئیدی، علائم متغیر و حتی تهدید کننده زندگی را تجربه کند.

اگر فردی نوسانات خلقی ناگهانی نشان می دهد، بسیار غیرمنطقی عمل می کند یا برای خودکشی تلاش می کند، فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشد.

چگونه با نوسانات خلقی کنار بیاییم

نوسانات خلقی به خصوص اگر در زندگی روزمره، تحصیل یا محل کار و روابط شما اختلال ایجاد کند، می تواند چالش برانگیز باشد.

تغییرات خلقی که مکرر و شدید هستند باید با پزشک در میان گذاشته شوند، زیرا قبل از اینکه بتوانید آن را به طور مؤثر درمان کنید، باید علت زمینه ای پزشکی و یا سلامت روان آن را کشف کنید.

اگر یک بیماری روانی زمینه ای باعث ایجاد نوسانات خلقی یا بدتر شدن آنها شود، داروهایی به نام تثبیت کننده های خلق و خو، روان درمانی یا مشاوره، و مداخلاتی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) می توانند مفید باشند.

نحوه مدیریت نوسانات خلقی

ممکن است بتوانید نوسانات خلقی کمتر مکرر، خفیف یا گاه به گاه را به تنهایی مدیریت کنید. به خصوص اگر درک خوبی از عوامل ایجاد کننده آنها داشته باشید، توانایی شما در کنترل و مدیریت آن ها بهتر خواهد شد. اولین گام، شناسایی عواملی در زندگی و محیط اطراف شما است که باعث تغییرات خلقی تان می شوند. این عوامل می توانند فاکتورهایی مانند استرس، کم خوابی، یا حتی نخوردن قهوه صبحگاهی باشند.

ممکن است بخواهید برای مدیریت بهتر و کنار آمدن با این تغییرات خلقی، رویکردهای مختلفی را امتحان کنید. برای این کار می توانید موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• ورزش منظم
• ایجاد تغییرات در رژیم غذایی
• یادگیری تکنیک های مدیریت استرس
• تنظیم روال شبانه برای بهبود خواب
• رسیدگی به هرگونه سو مصرف مواد در زندگی شما

منبع